das unheimliche концепт као практична алатка

„Etimologija reči Das Unheimliche je izvedena iz semantičkog jezgra Das Heim – dom, odakle heimlich – pri­padati kući. Nemačka reč Heimat znači zavičaj, rodna zemlja (gruda). Dom, pre nego građevina, a postoje i mnoge kombinacije kao Heimatstadt (rodni grad), Heimatland (rodna zemlja), Heimaterde (rodno tlo), Hei­matliebe (rodoljublje).

Das Heim istovremeno znači i nešto što je skriveno tako da ga drugi ne mogu videti, nešto držano po strani od drugih, ali najbolje biva izraženo peudonegacijom Das(Un)heimliche. Radi se o uznemiravajućoj, čudnoj blikosti između poznatog i nepoznatog – kada se poznato promalja ispod nepoznatog oblika /pojave ili kad se to nepoznato otkriva kao blisko, poznato. Semantička oblast reči Das Heim (nešto što se podra­zumeva kao blisko) postaje semiotički kod gde različita značenja i njihove konstelacije uspostavljaju hori­zont očekivanja.

Tako je Das Unheimliche na izvestan način podvrsta Das Heimliche, ne njegova negacija već pozitivni iz­danak. Das Heimliche je homonim specijalne vrste: istovremeno znači i domaće, poznato, ali i nepoznato, strano, tajanstveno – das Heimliche se dakle neobjašnjivo (unheimlich), pretvara u svoj opozit. I to je mesto gde nastaje obrt: upravo zbog nemogućnosti potpunog razumevanja pojma, zbog toga što se pojam opire adekvatnom objašnjenju, što se ne da – on postaje zastrašujući.

Das Unheimliche u značenju čudan (eng. unfamiliar, uncanny, eerie, sinister), jeste negacija prvog značenja (Das Heimliche) – premda oba značenja koincidiraju. U definisanju termina ponekad izgleda da je intuicija ta koja preuzima inicijativu i usložnjava odnos familijarnog, bliskog i čudnog. Zastrašujućeg. Specifičnost Das Unheimliche je u činjenici da je nešto zastrašujuće ne zbog toga što je nepoznato ili novo već iz razloga što ono što je bilo poznato sada nekako, postaje čudno.“ *

Das Unheimliche je dakle u velikoj meri neprevodiv u srpskom jeziku. Serijom fotografija se namerava popu­niti to mesto kroz razlicite vizuelne narative. One su pokusaj konstrukcije neopipljivog fenomena Das Unheimliche i pokazatelj da se njime u veoma velikoj meri opisuju  naša sadašnjost, egzistencija, životi.

Isprekidanost i ekscesnost, necikličnost, sve obelezja naše realnosti, nameću diskontinu­itete koji iscrpljuju, zastrašuju; poznato, naučeno nam se vraća dovoljno modifikovano tako da kompro­mituje i čini nekorisnim naše iskustvo, namećući nelagodnost koja zastrašuje. Nemogućnost otpočinjanja kontrolabilnog ciklusa koja rasipa energiju; iscrpljujuća entropija nam vraća našu realnost izmenjenu. Isto, a neprepoznatljivo. Brutalne varijacije konteksta koje naš tekst čine nepreciznim i neupotrebljivim, jesu karakteristike kako naše realnosti, tako i Das Unheimliche pojma.

Sa ovim pretpostavkama su oblikovane fotografije, na način da je serija vizuelnih uzoraka našeg iskustva nastajala prepoznavajući tragove Das Unheimliche koncepta ne znajući mu ime, uspostavljajuci obrise i donoseci radost prepoznavanja.

Taj odnos simetrije, odraza i potonjeg ispunjenja – sistematizacije nepoznatog, koje je time postajalo poznato, uviđanje relacija i njihovih korespodentnosti - izomorfizma, jeste konačno dovelo do razumevan­ja, katraze.

Konkretizujući izrečeno i izrazavajuci ga u ravni slike, dozivljavamo sledece sledeće iskusvene susrete:

Različiti vizuelni uzorci grada, grada koji je poznat, u kome se živi, a koji nam se obraća na iznenadjujuci nacin.

Serija fotografija koje docaravaju situacije bega, eskapizma; želje za konstrukcijom predvidljivosti i potom iskoraka u zadovoljstvo i lepotu. I proizilazeca nestabilnost, neizdrzljiva nestabilnost i nemogućnost zadržavanja željene pozicije. I pon­ovni pokušaji. Dirljivo i vredno postovanja. I tako sklisko.

Kuća. Neposredano i najmanje rizično nastojanje da se osvetli koncept Das Unheimliche. Pusta. Odlazak, napuštanje. Mnoštvo razloga, jakih, različitih razloga ne znače ništa. Predvidivost.

*Mariela Cvetić, Das Unheimliche, psihoanalitičke i kulturalne teorije prostora, izdavač Orion art i Univerzitet u Beogradu – Arhitektonski fakultet Beograd.

+++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++

Das Unheimliche
Srđan Veljović

Poslednjih petnaestak godina, koliko je izlagačkom aktivnošću prisutan na domaćoj umetničkoj sceni, fotograf Srđan Veljović je izgradio specifičnu autorsku poziciju. Naime, Veljovićeva fotografska praksa i opus se u pomenutom periodu razvijaju kako kroz njegovo intenzivno praćenje i dokumentovanje različitih vidova kulturnog, društveno-aktivističkog, urbanog života prvenstveno Beograda, ali i Srbije i regiona, tako i kroz niz projekata u kojima tematizuje i problemski otvara brojna relevantna pitanja u vezi sa socio-političkim kontekstima našeg podneblja.  U svojevrsnoj  hronici događaja, pojava, situacija Veljović predočava  kompleksnu sliku ovdašnjih društava, pažljivo beležeći sve od uzroka i posledica  perpetuirajućih kriza sa kojima se ista suočavaju prethodne dve ipo decenije  do nekih malih prostora/zona i pojedinačnih  gestova nepristajanja, borbe i otpora postojećim okolnostima. Sagledan u celini Srđanov fotografski rad predstavlja   konzistentno vizuelno istraživanje, upotpunjen  i autorovim aktivnim promišljanjem samog medija fotografije, njegove funkcije, značenja i značaja kao dokumenta i kao umetničkog izraza u interpretaciji društvene stvarnosti.  

Aktuelni  foto projekat Das Unheimliche, koji je prezentovan u  Galeriji Kulturnog centra Požega, obuhvata grupu fotografija  nastalih u dužem vremenskom periodu i rezultat je Veljovićevih recentnih bavljena različitim ličnim fotografskim arhivama odnosno njihovom (re)konceptualizacijom.  Niz fotografskih radova autor uvezuje i idejno razvija oko pojma Das Unheimliche, koji  u našem jeziku ostaje bez preciznog ili jednostavnog prevoda upućujući na   čitav spektar drugih pojmova i opisa kojima  bi se  moglo  objasniti  i rasvetliti njegovo značenje. Koncept  Das Unheimliche, koji u istoimenom eseju među prvima ozbiljnije razmatra i inauguriše u polje kulture Sigmund Frojd, ukratko bi se mogao tumačiti kroz tenzičan i uznemirujući odnos  između poznatog i nepoznatog zapravo u vrsti psihološke iskustvenosti sveta u kojoj se istovremeno prožimaju vrlo bliski i začudni sadržaji, oblici i pojave.  U nedavno objavljenoj naučnoj studiji Das Unheimliche / psihoanalitičke i kulturalne teorije prostora, koja je Veljovića i uvela u zanimanja za ovaj fenomen, autorka  Mariela Cvetić se problematici posvetila iz ugla interdisciplinarnog istraživanja i refleksije termina Das Unheimliche  u široj sferi umetničkog stvaralaštva (od književnosti do vizuelnih umetnosti) ukazujući još jednom na suštinsku ambivalentnost koncepta, te u tom smislu njegovu lingivističku kompleksnost i trajnu otvorenost u definiciji. Upravo u toj neprevodivosti i neuhvatljivosti pojma Srđan Veljović  prepoznaje  jedan mogući interpretacijski i koncepcijski ključ za grupu fotografskih radova koji  bi se tematski najopštije mogli objediniti  pričom o kolektivnim doživljajima današnje realnosti, o neizvesnosti,  nestabilnosti, nepredvidivosti. Autor  ih otkriva  u različitim vizuelnim narativima, u urbanim prizorima Beograda, eksterijerskim situacijama, scenama neposrednih  životnih okruženja i mesta društvenih dešavanja, locirajući neopipljivi  Das Unheimliche u njegovoj  jedinoj i pravoj dimenziji neprekidne fluktuacije i transformacije sadržaja proživljenog, spoznajnog, intuitivnog, nesvesnog, sećanja...Srđanove fotografije svedoče o usložnjenosti našeg emiprijskog  prostora, karakteru i dinamici njegovog  uspostavljanja i (pre)oblikovanja u mreži permanentnih uodnašavanja individualnih osećaja, svakodnevnog života, društveno-istorijskih prilika.  Posmatrač, zapravo,  na ovim fotografijama biva konfrontiran sa svim onim procesima koji tvore uprizoreno, njegova kontinuirana redefinisanja u spoju i spletu čulne recepcije, fakata, okolnosti, emotivnih i psiholoških utiska.

Miroslav Karić

Das Unheimliche concept as a practical tool, photography exhibition

Das Unheimliche concept as a practical tool

“Etymology of the word Das Unheimliche is derived from the semantic core Das Heim (home), and further to that, heimlich – belonging to home . German word Heimat  can be translated as home or hearth. Home, in its figurative meaning, as opposed to the physical space, a house or a building.. Other variations include: Heimatstadt (town of birth), Heimatland (land of birth), Heimaterde (home soil),  and Heimatliebe (patriotism).
Das Heim also refers to something obscure, something sidelined and kept away, invisible; thus it is best expressed by its pseudo-negation, Das (Un)heimliche. It is about the unsettling, unexpected closeness between the familiar and the unfamiliar: when the familiar appears enclosed within an unrecognizable shape or an unfamiliar phenomenon; or conversely, when the unfamiliar reveals itself as close, familiar. The semantic field of the word Das Heim (something assumed as close), becomes the semiotic code where different meanings and their constellations establish an expectations horizon.   
In a way Das Unheimliche can be considered a subcategory of Das Heimliche, not its negation, but rather a positive offspring. Das Heimliche is a unique homonym: it conveys the meaning of domestic, known, but simultaneously, the unknown, foreign, secretive. Das Heimliche therefore inexplicably (unheimlich) transforms into its opposite. This is the turning point: because of the impossibility to be fully comprehended, the concept defies  adequate explanation, it resists, therefore becoming intimidating.
Das Unheimliche, meaning unfamiliar, uncanny, eerie, sinister, is a negation of its original meaning Das Heimliche, although both meanings coincide. It appears that sometimes in defining a term, the intuition takes over, increasing the complexity of the relationship between familiar, close and peculiar. Even frightening. Uniqueness of Das Unheimliche lies in the fact that something is intimidating not because it is new or unknown, but because what was once known, has now changed, becoming peculiar.”*

Das Unheimliche is therefore, largely untranslatable. The series of photographs is an attempt to fill this gap, by means of different imagery narratives aiming to capture and frame the elusive Das Unhemliche phenomenon, and demonstrate that it defines our present tense, existence, and lives to a large extent.
Fragmentation, excess, and absence of cyclicity , all hallmarks of our reality, inflict an exhausting, intimidating discontinuity upon us. What we know and what we have learnt comes back modified enough to compromise  our experience and make it worthless, imparting menacing discomfort. The futility of commencing a controllable cycle dissipates our energy; exhausting entropy brings back our reality distorted. The same, and yet unrecognisable. Brutal variations of context that render our text imprecise and useless, are the very characteristics of our reality as well as the term Das Unheimliche.
The photographs are formed on these premises, in such a way that the series of visual samples of our experience emerged, recognizing traces of Die Unheimliche concept without knowing its name, sketching its outline and bringing the joy of recognition.
The ratio of symmetry, reflection, and the subsequent fulfilment, systematisation of the unknown that transforms into known, insight into relations and their connections – isomorphism, finally brings about comprehension, catharsis.
Capturing the narrative and expressing it in the photographic plane, we experience different thematic encounters:
Various visual samples of the city, city that we know, that we live in, yet addressing us in an unexpected manner.
A series of photographs illustrating escape, escapism; a desire to construct predictability , then step out into pleasure and beauty. And the ensuing instability, unbearable instability, and the impossibility to hold on to the desired position. The repeated attempts. Touching and respect-worthy. And so slippery.
A house . Immediate and the least risky attempt to illuminate the Das Unheimliche concept. Emptiness. Departure, abandonment. Multitude of reasons, valid reasons, different reasons, meaning nothing. Predictability.

*Mariela Cvetic, Das Unheimliche, Psychoanalytical and Cultural Theories of Space, published by Orion Art and University of Belgrade, Faculty of Architecture